De (lange) weg naar middeleeuws Monnikerede

Gepubliceerd op 13-02-2023
Type
Press
Taal
Nederlands

Recent in de pers

Tijdens grote wegenwerken in het polderdorp Oostkerke bij Damme in West-Vlaanderen stootte de aannemer net voor kerst '22 op archeologische resten, ongeveer een halve meter onder het huidige straatniveau. Archeologisch bedrijf BAAC werd erbij gehaald voor noodopgraving en onderzoek. Het resultaat is opzienbarend: het gaat om de bijzonder goed bewaarde middeleeuwse weg, gemaakt van grote natuurkeien en hout, die Oostkerke verbond met het nu verdwenen havenstadje Monnikerede. Monnikerede was een van de Zwin- of voorhavens die de handelsmetropool Brugge in de late middeleeuwen verbond met de Noordzee.

Het aangetroffen middeleeuwse wegdek blijkt gemaakt van ballaststenen: grote keien die oorspronkelijk werden gebruikt om schepen te stabiliseren. Die werden lokaal gewonnen bij vertrek, bijvoorbeeld in Scandinavië, Engeland, Schotland en Italië. Honderden tonnen ervan moeten bij aankomst gelost zijn in de Zwinhavens en men trachtte daar duidelijk een nuttige toepassing voor te vinden. Ze waren al gekend als opvulling in huizen en (kerk)torens in de streek, maar nu blijkt dus een voordien ongekende en mogelijk massale verwerking: bestrating! Een middeleeuwse voorloper van de beroemde/vervloekte kasseien, als het ware.

Tien jaar UGent-onderzoek

De vondst van de middeleeuwse weg in Oostkerke haalde de kranten en het VRT nieuws op 9 februari 2023 en markeert daarmee op de kop een decennium van UGent-onderzoek naar het middeleeuwse voorhavensysteem van Brugge. Archeologen, historici en bodemkundigen boeken in dat project ongeziene resultaten, die ook al op spectaculaire manier werden vertaald naar het brede publiek, namelijk in de fel gesmaakte expo 'Verdwenen Zwinhavens' en met de virtual reality tijdkijkers in het polderlandschap. Onderzoeksprojectleider, archeoloog Prof. Wim De Clercq, is ook te zien in de reportage van VRT NWS. Bekijk een video waarin de onderzoeksmethoden worden uitgelegd en ontdek onder de video in een notendop de mijlpalen van het onderzoek naar de verdwenen Zwinhavens!

Mijlpalen onderzoeksproject

*2013 - Bij de eerste prospecties van o.m. archeoloog Jan Trachet op de velden waar we het verdwenen Monnikerede vermoeden, valt meteen het groot aantal bovengeploegde keien op: afgerond, veelkleurig en exotisch: in de Westvlaamse polders komen dergelijke stenen van nature niet voor.

*2014 - Historicus Ward Leloup neemt de stadsrekeningen van Monnikerede onder de loep. Wat blijkt? In 1445betaalt de stad bv. "twee aerbeiders die de kercstrate verstoppeden jeghens de waghenen die de calseide verdorven.": de kerkweg is gekasseid en moet dikwijls hersteld worden.

*2015 - De gecombineerde analyse van bodemscans, kadasterbronnen, oppervlaktevondsten en drone-beelden laten toe het verdwenen Monnikerede exact te lokaliseren én de topografie te reconstrueren.

*2016 - Ondertussen heeft geoloog Roland Dreesen de stenen geanalyseerd. Ze blijken afkomstig uit Scandinavië, Engeland en Schotland. De kogges die in de middeleeuwen het Zwin binnenvoeren namen de keien mee als ballast.

*2018 - Bij een kleine testopgraving in het centrum van Monnikerede worden opnieuw grote aantallen ballastkeien gevonden. Nu zitten er zelfs ook enkele Italiaanse exemplaren bij. Zij kwamen met de galeien uit Genua, Pisa en Lucca mee richting de Zwinhavens.

*2019 - Opstart van nieuw, grootschalig onderzoeksproject 'Hoog Tij - Laag Tij' dat alle aspecten van het Zwin als een historisch cultureel kustlandschap zal onderzoeken.

*2021 - De verdwenen zwinhavens herrijzen in virtuele realiteit. In Monnikerede kan je door een VR-viewer, gemaakt door TimeScope, de middeleeuwse stad uit de polderklei zien verrijzen. In de virtuele reconstructies zijn de ballastkeien ook te zien, bv. in de haven en de Kerkweg.

*2022 - De Vlaamse overheid beslist om de verdwenen Zwinhavens Monnikerede en Hoeke te beschermen als archeologische site . Ook de Monnikeredestraat zit (gelukkig) mee in die beschermde zone.

*2023 - De cirkel is rond. Bij werken in de Monnikeredestraat/Kerkweg wordt het oude wegdek aangetroffen. Het hout verrast ons, want dat vonden we niet terug in de rekeningen of bodemscans...of hoe opgravingen steeds opnieuw hun waarde in het historisch onderzoek bewijzen.

Meer uitleg over het Zwinproject vindt u hier. De hoofdafbeelding bij dit artikel valt onder copyright van VRT NWS